موقعیت جغرافیایی
استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود ۱۸۰٬۷۲۶ کیلومتر مربع، پس از استان کرمان دومین استان پهناور ایران می‌باشد، که با قرار گرفتن در بین ۲۵ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۵۸ درجه و ۵۰ دقیقه تا ۶۳ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ، از نظر جمعیتی از کم تراکم‌ترین استان‌های ایران است.
تصویر- ۱ نقشه ایران
استان سیستان و بلوچستان از شمال به استان خراسان جنوبی و کشور افغانستان، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان، از جنوب به دریای عمان و از مغرب به استان‌های کرمان و هرمزگان محدود می‌شود. سیستان و بلوچستان ۱۱۰۰ کیلومتر مرز با کشورهای پاکستان و افغانستان و ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی با دریای عمان دارد.
این استان از دو ناحیه سیستان و بلوچستان تشکیل یافته که از لحاظ طبیعی و فرهنگی کاملاً با یکدیگر متفاوتند و به همین دلیل در دو بخش جداگانه به آن ها خواهیم پرداخت.
سیستان
سیستان از شمال و مشرق به افغانستان، از جنوب به شهرستان زاهدان، از مغرب و شمال غربی به کویر لوت و شهرستان بیرجند متصل است. ارتفاع این دشت وسیع از سطح دریا حدود ۵۰۰ متر می‌باشد. هر چه به طرف شمال و مشرق تا به سرزمین‌های کوهستانی می‌رسد، بر ارتفاع زمین افزوده می‌شود. در پست‌ترین نقطه آن چند دریاچه آب شیرین وجود دارد که بزرگترین آنها دریاچه هامون در نزدیکی مرز ایران و افغانستان می‌باشد. منطقهٔ سیستان در ایران کنونی شامل شهرستان‌های زابل، زَهَک، نیمروز، هامون و هیرمند در استان سیستان و بلوچستان و شهرستان نهبندان در استان خراسان جنوبی است.
زمین شناسی سیستان
سیستان حوزه مسدود و مسطحی است و از آبرفت‌های دلتای قدیمی و فعلی رود هیرمند تشکیل شده است. این ناحیه در آواخر دوران سوم زمین شناسی در اثر جنبش های کوه‌زایی از دریا جداشده و پس از آن ابتدا رسومات رسی و آهکی از نوع دریایی و بعد رسوباتی با مواد نسبتا درست و نرم روی هم انباشته گردیده است.
بلوچستان
سرزمین بلوچستان در منتها علیه مرز جنوب شرقی ایران میان ۲۵ تا ۳۵ درجه شمالی و ۵۸ تا ۷۰ درجه شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد از شمال به سیستان و افغانستان از شرق به پاکستان، از جنوب به دریای عمان و از غرب به استان کرمان می رسد. مرکز این استان شهر زاهدان است.
درتقسیم بندی تاریخی بلوچستان نیز خود به دو بخش سرحد و مکران تقسیم می‌شده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. منطقهٔ بلوچستان به طور کلی در ایران شامل شهرستان‌های خاش، زاهدان، ایرانشهر، چابهار، سراوان، نیکشهر، راسک، سرباز، سیب و سوران، دشتیاری، کنارک، مهرستان، فنوج، دلگان، قصرقند، بمپور، میرجاوه، تفتان، لاشار، گلشن و زرآباد می باشد.
تصویر ۲- نقشه استان سیستان و بلوچستان
بخش سرحدی
سرحدِ بلوچستان به معنای مرزهای شمالی بلوچستان، یکی از دو نواحی بلوچستانِ ایران را شامل می‌شود. سرحد ناحیه‌ای با فلات خشک و مرتفعی در استان سیستان و بلوچستان است که به وسیلهٔ تشکیلات رسوبی، برونزدهای آتشفشانی و درّه‌هایی با ابعاد مختلف بریده شده. بزرگترین این درّه‌ها، درّهٔ خاش و بلندترین دامنه کوهستانی این ناحیه کوه تفتان از منظر عارضه‌نگاری غالب ناحیه کوه تفتان است که آتشفشانی نیمه فعال می‌باشد.ناحیه سرحد واقع در شمال بلوچستان و از غرب به کوه‌های جبال بارز در استان کرمان، از شرق به کوه‌های نواحی واشک خاران و ناحیه چاغی در پاکستان، از جنوب به ناحیه مکران در استان سیستان و بلوچستان و از شمال به ناحیه سیستان در محدود می‌شود.ناحیه سرحد شامل شهرستان خاش در جنوبِ ناحیه، که به مکران منتهی می‌شود، شهرستان میرجاوه در شمال شرقِ ناحیه، شهرستان تفتان (نوک آباد) در مرکزِ ناحیه و شهرستان زاهدان در شمالِ ناحیه منتهی به مرز سیستان قرار دارند.
مَکْران) یا مُکْران یا مِکْران بلوچی: مَکُّران)
نامیست که در طول تاریخ به مناطق جنوبی بلوچستان که در امتداد ساحل بلوچستان به طول ۶۰۰ مایل (حدودا ۱۰۰۰ کیلومتر) از راس الکوه در غرب جاسک در ایران تا شرق لس بیله و نزدیکی بندر کراچی در پاکستان گسترده‌است گفته می‌شد. امروزه قسمت جنوبی بلوچستان از ایرانشهر تا چابهار مکران به حساب می آید.
زمین شناسی بلوچستان
بیشتر سرزمین بلوچستان در دوره‌های گذشته زیر آب بوده و با گذشت زمانی طولانی از زیر آب بیرون آمده است. خاک زمین‌های جنوب نیکشهر و برخی از برجستگی‌های این منطقه که از چه نوع ماسه پدید آمده و آکنده از سنگباره‌هاست، این نظریه را تایید می‌کند.
